Stefan Hertmans verrast met 'Harder dan sneeuw', een literaire thriller van wereldniveau.

Een schrijver die dit najaar nog verrassender uit de hoek wil komen dan Stefan Hertmans zal al iets heel strafs moeten doen. Hertmans, de schrijver die zich tot nu toe meestal tot een kleine en zeer belezen elite placht te richten, slaat immers vriend en vijand met verstomming door plots een waarlijk bloedstollende psychologische thriller uit de hoed te toveren. Geen pastiche van een psychologische thriller maar een echte. Niet zomaar een echte, maar een van wereldniveau. Zo eentje waarin de mysteries groeien en groeien, waarin ogenschijnlijk toevallige gebeurtenissen steeds meer met elkaar te maken blijken te hebben en de sfeer almaar dreigender wordt.
Tot aan de hallucinante finale, die je verbluft en in een roes achterlaat.

Aangekondigd in het prospectus van de uitgeverij leek het een grap. Harder dan sneeuw, een "bloedstollende en hyperactuele literaire thriller" van Stefan Hertmans. Verschijnt in oktober. Een thriller van een schrijver die, al dan niet terecht, de icoon van de hermetische schriftuur in Vlaanderen is geworden? Dat kon hoogstens een pastiche worden, een taai
metaboek waarin het genre zou worden bevraagd.
Zo'n boek is Harder dan sneeuw echter allerminst. Harder dan sneeuw mag het niveau van de gemiddelde Vlaamse thriller dan wel ver overstijgen, over het genre waar Hertmans' derde roman toe behoort, kan geen discussie bestaan. Het is wel degelijk een thriller, zij het een erg ambitieuze, en zij het een met enkele bastaardtrekjes. Stel u een scenario voor van pakweg Pieter Aspe, onder handen genomen door achtereenvolgens een scriptdokter, Umberto Eco, Paul Auster en Michel Houellebecq in een zeldzame optimistische bui, en u krijgt min of meer een idee van wat voor een boek Stefan Hertmans geschreven heeft.

Voor wie niet gelooft dat Hertmans ooit een boek zou schrijven dat ook maar van ver iets met de boeken van Apse te maken zou hebben: de plot van Harder dan sneeuw lijkt, kort naverteld, even onwaarschijnlijk als clichématig. Net als in de boeken van de Brugse snelschrijver is er trouwens een liefdesgeschiedenis, al raakt die bij Hertmans uiteindelijk compleet verstrengeld met de hoofdplot. John de Vuyst, de hoofdpersoon in Harder dan sneeuw, is redacteur bij een uitgeverij en al jaren niet ongelukkig getrouwd met de bevallige en intelligente Marga. Op een kleine midlifecrisis en een falende nier na is er niets bijzonders met hem aan de hand. Maar dan wordt De Vuyst plots bestookt met brieven die een merkwaardig stempel dragen. Een combinatie van cyrillisch en Arabisch schrift dat hij niet onmiddellijk kan ontcijferen. De brieven blijven komen, terwijl heel Europa door bloedige terroristische aanvallen overspoeld wordt. In deze woelige dagen verliest De Vuyst zijn vrouw, die hem, ten onrechte, van overspel verdenkt. Terwijl Marga uit zijn leven verdwijnt, stapt een rijzige man met rode haren nogal brutaal zijn leven binnen. De Vuyst zegt hem dat hij er niet van houdt om in B-films terecht te komen, doch tevergeefs. Hij belandt in een ware cascade van soms bijzonder mysterieuze en onverklaarbare gebeurtenissen. Slechts beetje bij beetje wordt duidelijk dat alles hier met alles te maken heeft. De Vuyst - rationalist, altijd sceptisch geweest tegenover complottheorieën - blijkt gevangen te zitten in een wijdvertakt en bijzonder ingenieus web, gesponnen door Kazachse terroristen.

Typische thrillerelementen, denkt u, en u hebt geen ongelijk. Alleen gaat Hertmans in zijn boek veel verder dan de gemiddelde thrillerschrijver doet. Hij slaagt erin om, zonder dat het de ontwikkeling van zijn plot in de weg zit, zogoed als alle grote wereldproblemen van deze tijd in kaart te brengen en waar nodig van commentaar te voorzien. Harder dan sneeuw handelt evengoed over terrorisme en fundamentalisme, virtuele realiteit en paranoia als over eenzaamheid, liefde en dood. Verbluffend, hoe Hertmans al die thema's bijna naadloos met elkaar weet te verbinden tot één apocalyptisch geheel. Minstens zo hallucinant als de gruwelijke, horrorachtige passages waarin het bijvoorbeeld afgehakte handjes regent of waarin De Vuyst, geplaagd door dagenlang isolement, een levende rat verorbert, zijn de pagina's waarin de hoofdpersoon een bezoek brengt aan zijn stervende, demente moeder. Vergeleken met Hertmans' beschrijving van het bejaardentehuis lijkt Dantes hel haast een pretpark. Er speelt "hoempa-muziek, die door de mismoedig knikkebollende wrakjes op pijnlijke grimassen wordt onthaald", zijn moeder is "een verschrompeld meisje in het pensionaat van de dood", "moederziel alleen in een echoënde, lege wereld".

Observaties als deze maken van Harder dan sneeuw meer dan een duizelingwekkende pageturner. Ze zorgen ervoor dat het boek ook tijdens een tweede leesbeurt, wanneer de plot zijn vele mysteries dus al heeft prijsgegeven, naar de keel grijpt en verontrust.

Ik heb er mij de afgelopen week, in de maar zachtjes wegdeemsterende roes die Harder dan sneeuw bij mij teweeg had gebracht, meer dan één keer het hoofd over gebroken: wat heeft Stefan Hertmans bezield om zich plots aan het thrillergenre te zetten? Zou het kunnen dat hij, als niet meteen toegankelijk dichter en essayist dikwijls (en vaak ten onrechte) het mikpunt van spot, het beeld dat van hem was ontstaan radicaal wilde vernietigen? Wilde hij, na jaren en jaren van ontmoedigende verkoopcijfers en altijd dezelfde niet al te grote schare van fans, ook weleens een bestseller scoren? Bijna lijkt het of het idee voor dit boek zijn oorsprong vond in een weddenschap. 'Wedden voor een bak bier dat ik een thriller kan schrijven waarmee ik die hele Vlaamse thrillerscene wegblaas?'

Die bak bier heeft Hertmans wat mij betreft verdiend; een breed publiek en een grote literatuurprijs nog meer. Lang geleden dat ik een boek nog zo ademloos heb uitgelezen, lang geleden ook dat ik me in een dikke roman maar aan één detail heb geërgerd. Krijg apezuur van te veel zinnen zonder onderwerp. Maar dat is een kwestie van smaak, iets persoonlijks. Daartegenover staat dat er in Harder dan sneeuw passages staan die ik, om even persoonlijke redenen, nooit zal vergeten. Beschrijvingen van emoties die je geregeld overvallen, maar waar je als eenvoudige sterveling nog nooit de woorden voor hebt gevonden. "Een oude vrouw op een stoep, het druipen van regenwater van een versleten luifel, een rij natte boomstammen op de middenberm, de manier waarop voetgangers wachten bij een verkeerslicht, alles is plots in staat een vreemde, nadenkende ontroering bij haar op te roepen. Alles lijkt te baden in een ongeneeslijke eenzaamheid, een onbegrijpelijke tristesse die eeuwig lijkt, die de jaren op een hoop veegt zonder er acht op te slaan, een grote samenzwering van iets onbegrijpelijks waardoor de dingen en de mensen onverschillig lijken en hulpeloos, aangrijpend en schamel."

Voor wie geen tijd of zin heeft om een lange recensie te lezen en derhalve enkel de laatste paragraaf van deze boekbespreking leest: Harder dan sneeuw is een overrompelend boek. Een boek dat bewijst dat een schrijver op een breed publiek kan mikken zonder zijn ambities terug te schroeven. Harder dan sneeuw is een boek dat vier en een half sterren verdient, en een diepe buiging.

Stel u een scenario voor van pakweg Pieter Aspe, onder handen genomen door achtereenvolgens een scriptdokter, Umberto Eco, Paul Auster en Michel Houellebecq in een zeldzame optimistische bui, en u krijgt min of meer een idee van wat voor een boek Hertmans geschreven heeft

Verberg tekst

proza

Heeft 11 september invloed gehad op de literatuur? De meeste schrijvers beantwoorden die vraag ontkennend. Ingrijpende maatschappelijke gebeurtenissen laten zich doorgaans pas jaren later literair verwerken. Maar hoe riskant ook, het is niet verboden de politieke actualiteit tot inzet van een roman te maken. Dat Stefan Hertmans dat nu heeft gedaan, is niet zo verwonderlijk. Hij voelt zich (als schrijver) juist aangetrokken tot alles wat gevaarlijk en extreem is, bovendien is hij een kenner van de eigentijdse sociale filosofie en de daarin gethematiseerde problemen.

Na Hertmans' essaybundel Het putje van Milete zou zelfs een roman over Pim Fortuyn van zijn hand me niet verbaasd hebben. Maar Fortuyn, ook volgens Hertmans ,,symbolisch de dood ingejaagd'' door ,,alle ouderwetse, bekakte politici die Nederland kent'', speelt in Harder dan sneeuw geen rol. Wel schetst dit boek in diens profetische geest een denkbeeldig en volgens de uitgever ,,bloedstollend en hyperactueel'' scenario van aanslagen, ontvoeringen en moordpartijen gericht tegen de westerse wereld. Even dacht ik dat die titel een knipoog bevat aan het adres van Orhan Pamuk, de Turkse meesterverteller wiens recentste roman Sneeuw heet en zich ook inlaat met actuele, explosieve etnisch-religieuze conflicten. Wilde Hertmans zijn collega in hardheid overtreffen?

Het boek opent klassiek. De verteller, John de Vuyst, een zwalkende veertiger die bij een uitgeverij werkt, krijgt geheimzinnige brieven in een onleesbaar schrift dat het midden houdt tussen Cyrillisch en Arabisch. Dat het niet om verdwaalde post gaat, maar om iets levensgevaarlijks, kan geen lezer ontgaan, maar De Vuyst heeft niets in de gaten.

METEEN daarop ontploft er een krachtige bom in het Institut du Monde Arabe in Parijs, gevolgd door ,,een reusachtige ontploffing'' in de Sint-Pieterskerk in Rome; in Parijs zijn 56 doden te betreuren, onder het puin van het gedeeltelijk ingestorte dak in Rome liggen ,,talrijke slachtoffers''. Een paar regels verder wordt het uitbreken van de Derde Wereldoorlog gemeld, CNN toont aan een stuk door beelden van de in elkaar zakkende koepel van de Sint-Pieterskerk.

Dat is een stevig begin, denk je als lezer. Toch krijg je geen moment het gevoel dat er echt iets aan de hand is. Sterker, je denkt dat de schrijver je in het ootje neemt. Die De Vuyst is een dromerige fantast (een figuur die we uit eerder werk van Hertmans al kennen). Bij wijze van geruststelling laat hij al vroeg in het boek weten dat er in zijn leven ,,nooit iets gebeurt''. O nee? En die geheimzinnige brieven dan? En die Derde Wereldoorlog? Is de man zo kort van memorie? Het gevoel dat het allemaal zo'n vaart niet loopt wordt versterkt doordat de schrijver na andere, in detail beschreven gewelddaden laat weten dat De Vuyst weer eens last had van fantasieën of angstdromen.

Dan is het verleidelijk die regisseursaanwijzingen er ook bij te denken als ze er niet bij staan, temeer omdat al die bloedstollende gruwelen nauwelijks of geen effect hebben op de verdere gebeurtenissen in het boek. Toch - het blijft een beetje gissen - lijkt dat uiteindelijk niet de bedoeling. Aan die ingestorte Sint-Pieterskerk en aan dat verwoeste Institut du Monde Arabe mag dan geen woord meer worden vuil gemaakt, de lezer lijkt toch te moeten geloven dat al dat geweld niet uit de duim van De Vuyst komt.

MAAR dat is, met alle respect, te veel gevraagd. Hertmans heeft te veel ongeloofwaardige kunstgrepen nodig om alle uitgezette verhaallijnen aan elkaar te praten. De geheimzinnige Hans Mattfersen en diens dubbelganger, ,,de man met het rode haar'', schieten als een running gag door het boek om ter plaatse te zijn als er weer eens een meisje is vermoord of een aanslag is gepleegd.

Compositorisch is het boek een rommeltje, niets wordt uitgewerkt, de lezer valt van de ene deus ex machina in de andere. Dat de auteur daarbij ook zelf geregeld nattigheid moet hebben gevoeld, blijkt uit het meer dan overdadige gebruik van het duivelse woordje ,,plots' - onbegrijpelijk dat deze meestal zo stijlbewuste auteur, of anders toch een wat minder gehaaste corrector, dat niet heeft opgemerkt. Er kan niets gebeuren of het gebeurt ,,plots'', soms vele keren op één pagina, ,,plots'' is het equivalent van de ,,dreigende'' muziek in de tv-soap, het ontslaat de auteur van de plicht tot interne logica.

Ook stilistisch valt er op Harder dan sneeuw veel af te dingen. De taal verkeert er in een permanent overspannen toestand, alles is aangedikt of opgeblazen met verslaggeversclichés als ,,reusachtig'', ,,enorm'' of ,,obsceen''; pijn is altijd ,,hels'' en lawaai ,,oorverdovend'' (stilte trouwens ook), personages praten alinea's lang in Parijse mandarijnentaal.

Er zit geen licht en geen lucht in het boek, laat staan ironie of humor. Hertmans gelooft allang niet meer in grote verhalen, blijkens dit boek gelooft hij, net als zijn uitgever, des te meer in grote woorden. Er gebeurt niets in de taal, Hertmans' kortademige, voortjakkerende zinnetjes kennen variatie noch verrassing. ,,Ze rook zijn aftershave en had het gevoel als was ze het paradijs binnengezweefd'' - zelfs voor deze glibberige reclametaal toont de auteur zich niet allergisch.

MAAR misschien heeft Hertmans dat allemaal wel zo gewild. Misschien moeten we het hele boek lezen als een parodie op een politieke roman. Of misschien heeft hij nu eens, in een poging hoge en lage cultuur te versmelten, een boek willen schrijven voor iedereen; dat al die verwijzingen naar barokmuziek in evenwicht worden gehouden door minstens zoveel namen en regeltjes uit de popcultuur zou daar op kunnen wijzen.

Misschien moeten ook de vele van de pagina's spattende, maar nooit werkelijk verontrustende seks- en geweldsscènes zo worden gelezen. Maar gesteld dat dat allemaal zo is, wordt het boek daar dan beter van? Mij lijkt van niet. Bloedstollend en hyperactueel, ja, dat is zo'n slechte typering nog niet.

STEFAN HERTMANS Harder dan sneeuw. Meulenhoff, Amsterdam, 256 blz., 17,50 eur.

DE AUTEUR Stefan Hertmans (1951) is dichter en essayist. Hij schrijft ook romans, verhalenbundels en toneelstukken.

HET ANDERE BOEK Op zondag 3 oktober wordt Stefan Hertmans door Margot Vanderstraeten geïnterviewd in de Aula Alfons Kockx om 15 u.

Verberg tekst

ROMAN

Harder dan sneeuw

Stefan Hertmans, 2004, Amsterdam, Meulenhoff, 284 blz., 17,50 euro, ISBN 90-290-7547-3

(tijd) - Moet literatuur weer maatschappelijk relevant worden? Dat is een vaak gestelde maar in feite vreemde vraag: de maatschappij is als thema nooit uit de Vlaamse letteren verdwenen. Alleen wordt de vraag om met fictie iets over de werkelijkheid te zeggen vandaag in veel politiekere termen gesteld dan tien jaar geleden. De milieuvervuiling was toen nog een abstract dreigende demon. Met de Witte Mars werd het probleem in de samenleving echter heel aanwijsbaar politiek. Twee vliegtuigen in het World Trade Center hebben weer een andere context geschapen. En al is een Madrileense trein vol doden heel concreet, het terrorisme heeft geen gezicht en geen thuisland. Het zijn geen politieke partijen meer die botsen, maar hele beschavingen en hun mensbeelden. Die wrede nieuwe wereld is het uitgangspunt van 'Harder dan sneeuw'. Stefan Hertmans verbeeldt in die nieuwe roman de ongrijpbaarheid van die spanningen, en onze angst voor de onvermijdelijke verandering. Kunnen we wel aan dat de tijd uit zijn hengsels hangt?

Onwezenlijk

Het klinkt natuurlijk paradoxaal: hoe ga je zelfs in een roman iets kunnen beschrijven dat ongrijpbaar is? Stefan Hertmans probeert uit die tegenstelling te geraken door de vorm van zijn boek open te breken. 'Harder dan sneeuw' is geen leeswegroman die je begrijpt zoals je wiskunde begrijpt, of een romannetje van Konsalik. Stefan Hertmans gebruikt meer nog dan in zijn vorige romans heel associatieve vormen en structuren. De verhaallijn van 'Harder dan sneeuw' is op sommige momenten heel dun en vaag, met veel scènes die dagdromen zijn of dat óók wel zouden kunnen zijn. Op andere momenten wordt de plot dan weer een totale warboel van complotten en verschuivingen. Zo krijgt het boek op sommige momenten bijna een onwezenlijk karakter. De werkelijkheidszin hangt vermoeid in de touwen.

Dat geldt ook voor het bestaan van het hoofdpersonage, John de Vuyst. Zijn huwelijk loopt op zijn laatste benen. Zijn nieren werken niet meer, hij heeft een nieuwe bril nodig. Er duiken jonge vrouwen op en hij weet geen blijf met hun aantrekkingskracht. De midlifecrisis slaat genadeloos toe. Bovendien wordt zijn moeder zwaar ziek. Die ellende hangt als een zwarte sluier over zijn leven. Daarom slaat John geen acht op de vreemde brieven die hij ontvangt. Hebben ze echter iets te maken met de bomaanslagen die de wereld treffen? In New York ontploft een synagoge en een ambassade. De Kanaaltunnel explodeert. Beurskoersen kelderen. Er ontstaan grote maatschappelijke spanningen rondom John, maar hij heeft te veel persoonlijke besognes om daar veel acht op te slaan. Tot de samenleving onvermijdelijk ook op zijn individueel leven beslag legt. De mysterieuze brieven blijken een link met de grote wereldproblemen.

De context is die van de botsende beschavingen. Op de eerste bladzijden van het boek verschijnt de maan naast het kruis bovenop een basiliek die verdacht veel lijkt op die van Koekelberg. Veel explicieter had Stefan Hertmans niet kunnen worden. Het kruis van het christendom naast de maansikkel van de Islam, boven een gebouw dat zowat alle bouwstijlen verenigt die maar mogelijk zijn. De basiliek als een metafoor van elkaar ontmoetende culturen wordt later in het boek expliciet uitgelegd voor wie het echt niet begrijpt. Beschavingen botsen dus met elkaar. Even later introduceert de verteller het volk der Khazaren, die tussen 650 en 950 tussen de Kaspische en de Zwarte Zee twee religies tegelijkertijd zouden hebben aangehangen. Zijn zij het historische bewijs van de mogelijkheid tot verzoening, een 'enclave in een wereld van haat, onbegrip, godsdienstwaanzin'? John komt over de Khazaren een manuscript op het spoor, en daarmee de vreemde auteur van dat manuscript. Is hij dezelfde persoon als de roodharige man die John bedreigt, zelfs in elkaar slaat? Die persoon duikt steeds meer op, en wordt steeds vijandiger. Hij begint zelfs te moorden Zo ontwikkelt zich een erg ingewikkelde thriller binnen het boek rondom de joodse identiteit.

Stefan Hertmans heeft het dus breed opgevat. Hij heeft niet veel personages, maar het perspectief van 'Harder dan sneeuw' is erg breed. Steden staat in brand, de personages krijgen te maken met de oorsprong van het jodendom, de beschaving siddert en beeft. Je vraagt je tijdens het lezen niet alleen voortdurend af waar het je allemaal naartoe leidt, maar ook hoe dat allemaal zal worden samengebracht. Het antwoord is heel eenvoudig: het komt niet echt samen. Boeken die ook thriller willen zijn, verdragen die vaagheid echter niet.

De vele open eindes dragen bij tot de zwarte, mystieke sfeer van 'Harder dan sneeuw', de personages doen dat al evenzeer. John De Vuyst komt in de laatste tientallen bladzijden terecht in een gruwelijke maar amper nog aardse omgeving, om zelfs te eindigen in een regelrecht bijbeltafereel. Hij is op dat moment een welhaast abstract, efemeer personage dat radeloos verdwaalt in zijn eigen ontastbaarheid ('zeker ben ik van geen enkele van die waarnemingen'). De andere hoofdpersonages duiken in de slotpassage nog even op, maar zijn ook eerder symbolen geworden in een droom, met een betekenis waar je als lezer het raden naar hebt. Ook als lezer ben je een vreemde geworden. Zoals het boek zelf ergens zegt: 'De tekst zweeft zo ver boven de handelingen, dat alles baadt in een licht van ontheven melancholie.'

Hermetisch

En daar wringt het schoentje. Zoals 'le bonheur se raconte mal', zo laat de werkelijkheid zich ook moeilijk tot literatuur ombuigen, zelfs niet via associatieve omwegen. Stefan Hertmans bewonder ik om het sérieux en zijn ambitie om relevant te zijn, maar die drang heeft 'Harder dan sneeuw' geknakt. Het experimentele karakter ervan maakt het boek heel hermetisch, zodat het des te meer moet terugvallen op de inhoud om goodwill te creëren bij de lezer. De experimentele vorm mist een duidelijk doel, het efemere een vaste hand. 'Ik glijd weg in een roezige euforische wijdsheid, een tijdloos panorama van eindeloos werkende massa's in een hemel vol zand.' Wat moet ik me daarbij voorstellen?

De thriller-plotlijn van 'Harder dan sneeuw' is erg ingewikkeld, met een paginalange dialoog in een restaurant over een soortement academisch dispuut als pijnlijk orgelpunt. In wezen is de problematiek waarover Hertmans het heeft wel heel actueel, maar ik heb - misschien door die verdichte vorm - niet het gevoel tot nieuwe inzichten te zijn gebracht. Wereldbranden tegenkomen is eens iets anders dan een fietstocht in de Vlaamse Ardennen, maar het is op zich nog niet genoeg als rechtvaardiging voor een roman. De inhoud lijdt te veel onder de onbestemdheid van het hele concept. Wat wil Stefan Hertmans nu eigenlijk kwijt? Het irriteert dat alles zweeft en fladdert. Meer nog dan onder de moeilijke wetten van de realiteit gaat 'Harder dan sneeuw' gebukt onder de observatie dat 'l'intangible se raconte mal', het onzegbare laat zich niet gemakkelijk overtuigend verbeelden. Het draagt er niet toe bij dat John zijn zelfbeklag ('mijn spiraal van zelfwalg en zieligheid') moeilijk in toom kan houden. Zijn observaties zijn bepaald hoogdravend, 'Ik ben de patiënt, dat wil zeggen: hij die geduld heeft.'

Dat gebrek aan een richting wordt erg duidelijk in de passages over de stervende moeder. De moeder van John kwijnt weg in een instelling, de menselijkheid glijdt van haar af. Dan sterft ze, met haar man en zoon naast haar, in een bijzonder aangrijpende scène. Johns radeloosheid over de langzame dood van zijn moeder is ook de radeloosheid waarmee de wereld toekijkt op die botsing der beschavingen. Alleen vind ik dat niet voldoende als rechtvaardiging om die subplot over de ouders zo prominent te laten zijn in 'Harder dan sneeuw'. Het is een zijweg die niet tot de hoofdlijn terugleidt.

Hertmans heeft de goden uitgedaagd door zijn thema's zo alomvattend te maken. Hij is op die manier de literaire equivalent van het mondialisme waarvan hij de gevolgen beschrijft. Zoals de wereld heeft Hertmans echter geen overtuigende vorm gevonden voor alle nieuwe dingen die op onze weg liggen. Zou hij het zelf niet aanvoelen? Ergens in 'Harder dan sneeuw' heeft hij het over 'een nog jonge schrijfster die iets probeert te doen met oude mythes en stoere verhalen door elkaar. Ze krijgt die dingen niet voldoende op één lijn om het geloofwaardig te maken.'

Stefan Hertmans praat tijdens Het Andere Boek op zondag 3 oktober om 15 uur in aula Alfons Kockx over zijn nieuwe boek.

Verberg tekst

Is de nieuwste roman van Stefan Hertmans nu een echte thriller of een parodie op het genre, vroegen vele dagbladcritici zich in hun meestal tamelijk negatieve recensies af. Mij lijkt die vraag niet erg relevant: Harder dan sneeuw is vooral een boek over de conditie van de hedendaagse mens in een alsmaar dreigender en onbegrijpelijker wordende wereld. De inderdaad aanwezige thrillerelementen -- die in veel opzichten aan de films van David Lynch doen denken -- worden niet ingezet om een volgens de wetten van het genre opgezet verhaal te vertellen, maar dienen er vooral toe om te laten zien wat er gebeurt als beangstigende ontwikkelingen in de hedendaagse wereld (terreur, godsdienstfanatisme...) ons dagelijkse leven binnen zouden dringen. En dat is volgens Hertmans niet bepaald geruststellend. Waar in een rechtgeaarde thriller de verwikkelingen naar het einde toe tot een 'ontknoping' komen, wordt in dit boek alles alleen maar ingewikkelder en hopelozer. Het perspectief wordt op het eind niet opengetrokken, maar letterlijk verengd tot een spleet in een rotswand, een gat waardoorheen de machteloze hoofdfiguur John de Vuyst zijn ex-vrouw op een hallucinante wijze vermoord ziet worden. Het is het culminatiepunt van de nachtmerrie waarin hij terecht was gekomen, van een 'bad trip' waarin hij niet alleen zijn moeder verloor en door zijn vrouw verlaten werd, maar ook nog eens achternagezeten, mishandeld en ten slotte ontvoerd werd door een bende geheimzinnige en meedogenloze 'creeps'.

De moderne mens is "voor zichzelf een buiten geworden", schrijft Peter Sloterdijk, en dat geldt zeker ook voor John de Vuyst. Zorgt de steeds gewelddadiger wordende buitenwereld (met grote aanslagen op o.a. de Scheldetunnel) al niet voor veel geborgenheidsgevoel, dan wordt het pas echt verontrustend als blijkt dat John ook niet meer thuis is in zijn eigen lichaam en zijn eigen geest. Het werkelijkheidsbesef van Hertmans' personages verkruimelt van langsom meer in een onoverzichtelijke en vermoeiende veelheid, waarbij alles uiteindelijk even onwezenlijk wordt. Tv-beelden en huiskamertaferelen, slaap- en waaknachtmerries, vrienden en vijanden -- het wordt almaar moeilijker ze van elkaar te onderscheiden, ze in geruststellend afzonderlijke categorieën onder te brengen. Er is geen overzicht, geen ordenende blik van bovenaf ('God is dood!') en elke visie blijkt een subjectieve waan. De lezer wordt geen beschouwelijk rustpunt gegund, zoals ook de auteur voor zichzelf elk soeverein oordeel of inzicht weigert (een voorbeeld: Wim Wenders' film 'Der Himmel über Berlin' wordt op twee verschillende plaatsen in het boek telkens compleet anders bekeken en geëvalueerd).

Hertmans' visie op de staat van de mens en de wereld van vandaag zou vrijblijvend zijn als ze geen gevolgen zou hebben voor de vorm van zijn boek. Het goede aan Harder dan sneeuw is dat die consequenties hier, bijvoorbeeld in de vorm van een fragmentarische structuur en een selectief vertelperspectief, daadwerkelijk getrokken worden. En toch is er met die vorm ook een en ander mis. De diverse verhaallijnen en abrupte wisselingen in ritme, toon of werkelijkheidsniveau geven het boek weliswaar de 'Unheimlichkeit' die het beoogt, maar stellen compositorisch-artistiek toch wat teleur. Ook, of beter, juist voor een (bewust) disparate en fragmentarische roman is grote vormkracht vereist en die is er niet altijd. Erger nog is dat ze soms op een geforceerde manier wordt nagestreefd, bijvoorbeeld door de opzichtige verwerking van sommige motieven in het boek. Dat laatste was mijns inziens ook het zwakke punt van Hertmans' vorige roman Als op de eerste dag, maar daar viel dit gebrek in het niet bij de weergaloze manier waarop de verschillende verhalen in deze roman op zich geschreven waren. In Harder dan sneeuw staan weliswaar enkele bijzonder mooie passages, zoals de scène van de stervende moeder en verschillende delen uit het laatste hoofdstuk van het boek, maar over het algemeen biedt de stijl bepaald geen compensatie. Misschien moeten de vele 'gehaaste', dikwijls onderwerploze zinnen een beeld geven van de onrust van de hoofdpersoon, maar het resultaat is toch vooral dat er van het vertelde weinig echt blijft plakken. In tegenstelling met Hertmans' eerdere werken -- die heel wat minder 'verwikkelingen' bevatten -- gebeurt hier veel te weinig in de taal. In die zin is Harder dan sneeuw het minst spannende boek dat Hertmans ooit geschreven heeft. [Koen Van Baelen] Verberg tekst

Stefan Hertmans (1951) heeft zich vrijwel in elk literair genre gewaagd en vaak uitstekend geweerd. Nu heeft hij ook nog eens in de roman iets heel anders willen doen: een mengsel van thriller, politieke satire en rampenplan. De hoofdpersonen hebben met het uitgeverswezen te maken, maar worden of in de geest of in het echt rondgejaagd in een wereld die weergalmt van aanslagen, explosies en andere calamiteiten, signalen van een ogenschijnlijk nieuwe wereldwanorde. Hertmans haalt veel overhoop, hij grasduinde ook duchtig op het internet. Zo dient de geschiedenis van de Chazaren, over de oorsprong van Oosteuropese joden in de Balkan, als verhaallijn voor complotten, zware discussies over moderne godsdienstoorlogen en louche buitenlandse criminelen en dubbelgangers. Het is allemaal wel erg veel, soms nogal modieus; en het is de vraag of de schrijver zijn ratjetoe in de hand heeft weten te houden – het is ook meer ruw materiaal, dan dat je kunt spreken van een overtuigende roman. Kleine druk.